Lật từng trang cuốn sách MỸ THUẬT CHÈO (NXB sàn diễn, tháng 12/2012. Sách Nhà nước đặt hàng ) của NSND - Họa sĩ Nguyễn Dân Quốc, tôi đọc với nhiều cảm phục và thúc. Nhiều nhà chuyên môn đã nói về giá trị nghề của cuốn sách này. Là dân ngoại đạo, tôi chỉ xin nêu vài cảm tưởng về MỸ THUẬT CHÈO với nhân cách một nhà giáo ,tuy nghỉ hưu đã lâu, nhưng vẫn thắc thỏm nỗi niềm về sự nghiệp trồng người. Thông điệp nối quá khứ với tương lai Có một câu hỏi: tại sao khá nhiều môn nghệ thuật trong đó có Chèo, lại gây được hứng thú đặc biệt của công chúng ở những xứ sở hoàn toàn xa lạ với tâm lý, tiếng nói và gu thẩm mĩ của người Việt Nam mình? Và Vì sao Chèo lại có thể truyền tải được không ít những “thông điệp nghệ thuật” của từng lớp đương đại đến người xem, kể cả những tác phẩm kinh điển của các bậc thầy sàn diễn nức tiếng trên thế giới? Câu trả lời, tôi đã tìm thấy trong cuốn sách của NSND - HS Nguyễn Dân Quốc. Nội dung Chèo thấm đẫm chất nhân bản, giàu tính minh triết, trí tuệ và tâm hồn người Việt là điều công chúng nước ngoài có thể cảm nhận được. Tính ước lệ, dáng bộ - đặc trưng của nghệ thuật Chèo, đáp ứng được đặc điểm và trình độ tư duy của ho. Cùng với đó là tài năng trình diễn của các diễn viên đã thực thụ suýt nữa người xem, khiến họ ham. Trong những yếu tố nói trên, vai trò của mỹ thuật Chèo là rất quan trọng. Không gian nghệ thuật Chèo được vật chất hóa bằng những hình ảnh cụ thể, trưc tiếp, sống động đưa người xem đến với một thế giới lung linh,rực rỡ, đầy màu sắc. Với người Việt, không gian mỹ thuật Chèo đánh thức những hoài niệm, khêu gợi bao nỗi niềm. Với công chúng nước ngoài, không gian ấy mở ra trước mắt họ một xứ sở mới lạ, đầy sức quyến rũ. Điều quan trọng nhất đối với người xem (cả trong nước lẫn ngoài nước) chính là qua những cái hữu hình ấy, hồn cốt Việt đã tỏa hương và thẩm thấu vào lòng người. Những cây đa bến nước, lũy tre, dòng sông, con đò, những giếng làng, mái đình , sân chùa, bờ giậu, những chiếc khăn vấn đuôi gà, yếm đào, áo cổ xây, áo tứ thân,quần tía, thắt lưng hoa lý, những tóc cuốn trái đào, những chiếc gậy trúc..Đã mang hồn cốt dân tộc Việt đến với người xem. Ở những vở Chèo đề tài đương đại, việc gắn kết nhuần nhuyễn, hài hòa cái ngày xưa và cái thời nay trong thiết kế quang cảnh và trang phục diễn viên, vẫn làm toát lên cái chất Việt, cái hồn Việt . Công lao ấy thuộc về nhiều đời họa sỹ thiết kế sàn diễn tài danh. Đến lượt Nguyễn Dân Quốc, anh đã kế thừa thành tựu của những người mở đường song song phát triển, nâng cao những thành tựu đã có, đem đến cho sàn diễn Chèo nhiều màu sắc mới mẻ,độc đáo. Sau hơn 40 năm cần lao nghệ thuật đầy tâm huyết, anh đã tuyển lựa và giới thiệu trong cuốn sách này một số trang hoàng không gian Chèo trong hàng trăm tác phẩm Chèo đã được dàn dựng của mình.
Gợi ý cho những người làm giáo dục Không chỉ giúp ích cho những người thiết kế mỹ thuật sàn diễn Chèo. Cuốn sách MỸ THUẬT CHÈO của NSND Nguyễn Dân Quốc còn gợi ý cho những người làm thuê tác giáo dục trong việc tìm đến với một trong nhiều phương cách góp phần gìn giữ và bổ dưỡng tư cách cho học sinh nữa. Theo cách nhìn ấy, có thể cuốn sách của anh Nguyễn Dân Quốc sẽ góp phần trả lại giá trị thực sự của Chèo, giúp thanh lọc tâm hồn trẻ. Chúng ta dạy Chèo trong nhà trường, nhưng nếu chỉ là những “kiến thức chay” thì làm sao học trò rung động, thú vị với Chèo? Các em rất cần được xem Chèo, nhận thức về Chèo một cách trực giác, cảm tính. Được nghe những làn điệu Chèo hết mực gợi cảm, được đắm mình trong thế giới của chèo với những khung cảnh và con người bình dị mà rất đỗi thân quen của tổ quốc, quê hương, được xem những vũ điệu dân gian đầy mê đắm,những trang phục đẹp đẽ giàu sức suýt của con người Việt Nam , từ đó hồn cốt Việt sẽ thấm dần, nhập vào tâm hồn các em, tạo nên những hiệu quả không ngờ. Truyện tranh cho thiếu nhi, những cuốn phim hoạt hình, những băng đĩa nghe nhìn, những con búp bê được bán trong các cửa hàng lưu niệm cho khách du lịch... Nếu được vỡ hoang từ những đề tài, những chất liệu của Chèo, kiên cố sẽ níu chân nhiều du khách, quyến rũ đông đảo các em. Những địa phương nào có điều kiện rất nên xây dựng hàng ngũ tuyên truyền viên có khả năng hiểu biết và trình diễn chèo ,giảng giải,chỉ dẫn cho các em những nhận thức hữu ích về bộ môn nghệ thuật này. Trong những nhóm học trò thú Chèo, trong các “Câu lạc bộ Chèo sân trường“ nếu có được sự dự của các họa sỹ sân khấu Chèo, thì càng đáng quý. Chẳng hạn học trò biết được mỗi loại y phục diễn viên Chèo đều mang những đặc điểm phản ánh sự khác nhau của các đẳng cấp từng lớp, sự thúc của các em sẽ nhân lên gấp bội. Các họa sỹ Chèo sẽ cho thầy trò biết rằng trang trí Chèo có mối quan hệ rất mật thiết với nhiều loại hình nghệ thuật khác ( như âm nhac, ánh sáng, vũ đạo...) Để tạo nên một bộ môn nghệ thuật mang tính tổng hợp ; riêng về mỹ thuật, trang trí Chèo cũng kế thừa nhiều loại thể truyền thống (như đồ họa, sơn mài, điêu khắc,tranh lụa…) để khả năng miêu tả của nó thêm phong phú. Các em rất cần được biết mỗi loại hình văn nghệ dân gian chỉ có thể sống được trong môi trường hạp với nó, Chèo cũng vậy. Học vấn phổ thông không tấm học sinh phải biết kĩ càng những điều nói trên. Nhưng sách của anh Nguyễn Dân Quốc cho thấy để việc thưởng thức Chèo được sâu sắc và tinh tế hơn, học trò rất nên được nghe giới thiệu trong các buổi sinh hoạt ngoại khóa. Có quan điểm cho rằng rất nên khuyến khích các em tập biểu diễn những trích đoạn Chèo nức danh, hoặc tự xây dựng những vở chèo “cây nhà lá vườn “ trong các buổi liên hoan văn nghệ. Nhưng nhiều chuyên gia về Chèo băn khoăn: Không khéo điều đó sẽ làm hại Chèo cũng nên, rất dễ gây phản cảm, vì sự không chuyên trong dàn dựng và trình diễn Chèo không chừng lại là một cách “giết” Chèo (!) Tốt nhất, có thể tập cho các em biết hát những làn điệu chèo căn bản để các em hát làm vui trong sinh hoạt hàng ngày, như lề thói hát quan họ của học sinh trong không ít nhà trường trên đất quan họ.
Vũ Xuân Túc |
Thứ Năm, 25 tháng 7, 2013
Gợi ý từ một cuốn sách
